Nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía bắc thủ đô Hà Nội, Bắc ninh hội tụ nhiều yếu tố thuận lợi cho phát triển công nghiệp. Nhận thức được yêu cầu khách quan đó, Đảng bộ và nhân dân Tỉnh Bắc Ninh xây dựng định hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phấn đấu từ nay đến năm 2015 Bắc Ninh cơ bản trở thành tỉnh công nghiệp điều đó đã được nghị quyết đại hội đại biều đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lần thứ 16 đề ra và đại hội Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lần thứ 17 tiếp tục khẳng định.

Trong điều kiện nguồn lực hạn hẹp nhất là nguồn lực đất đai, vốn. Để thực hiện quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá thì việc phát triển các Khu công nghiệp tập chung là một trong những nhân tố quan trọng. Các Khu công nghiệp có lợi thế trong việc tạo ra điều kiện, thể chế và môi trường thuận lợi cho thu hút đầu tư, sử dụng vốn, công nghệ, trình độ quản lý cao, vừa phát huy tốt nội lực vừa huy động ngoại lực có hiệu quả, gia tăng xuất khẩu và giải quyết việc làm cho người lao động đem lại hiệu quả kinh tế -xã hội cao. Tuy nhiên, các KCN phát triển là nơi tập trung đông người, vấn đề nhà ở cho người lao động làn việc trong các KCN theo đó cũng ngày càng trở nên bức xúc.

Tính đến 31/12/2006 Tỉnh Bắc Ninh có 04 khu công nghiệp tập trung đã vận hành (KCN Tiên Sơn; KCN Quế Võ; KCN Đại Đồng Hoàn Sơn; KCN Yên Phong) và khu liền kề KCNQuế Võ, khu phát triển Quế Võ, khu Tân Hồng Hoàn Sơn với tổng diện tích 1512, 63ha. Ngày 21/8/2006 Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định phê duyệt quy hoạch các KCN ở Việt Nam đến năm 2015 và định hướng đến năm 2020 trong đó có các KCN Bắc Ninh bao gồm: KCN Lam Sơn -Hạp Lĩnh 200 ha; KCN Yên PhongII 300ha. KCN Quế Võ II 200 ha các khu đều đã có chủ đầu tư hạ tầng đăng ký. Tiếp tục mở rộng(Quế Võ 300ha; Tiên Sơn 100ha; Đại Đồng-Hoàn Sơn 300 ha. Các KCN ở Bắc Ninh có đóng góp to lớn trong việc thu hút các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, tính đến hết năm 2006 các KCN Bắc Ninh đã cấp giấy phép đầu tư cho 207 dự án với tổng số vốn đăng ký quy đổi 926, 65 triệu USD, trong đó có 59 dự án đẩu tư nước ngoài, thu hút hơn 12 ngàn lao động làm việc tại các khu công nghiệp trong đó lao động là nữ chiếm 65%. Do vậy vấn đề nhà ở cho người lao động làm việc trong các KCN tập trung ở Bắc Ninh phải được đặt gia cần được quan tâm trong phát trển bền vững các KCN.

Quá trình mở rộng và phát triển các khu công nghiệp đồng nghĩa với việc gia tăng lao động làm việc tại các khu công nghiệp bao gồm: cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật, công nhân, phục vụ, tạp vụ, …trong đó khoảng 90% là công nhân và nhân viên kỹ thuật, số công nhân và nhân viên kỹ thuật về cơ bản tốt nghiệp phổ thông trung học trở lên, 59% lao động các tỉnh ngoài 41% lao động của tỉnh Bắc Ninh về cơ bản là lao động trẻ tuổi bình quân từ 18 đến 35. Số lao động trên chiếm khoảng 20% có nhà ở số còn lại 80% đều có nhu cầu về nhà ở kể cả lao động trong tỉnh Bắc Ninh do chế độ làm việc theo ca, thêm giờ thêm buổi nhà xa nơi làm việc mất nhiều thời gian đi lại…

Khoảng 10% cán bộ quản lý, kỹ sư, nhân viên văn phòng có thu nhập cao có nhu cầu mua nhà, thuê nhà ở cao cấp, còn lại về cơ bản các công nhân trong khu công nghiệp đều có nhu cầu về nhà ở. Với mức thu nhập bình quân 700. 000 đến 900. 000 đ/người/tháng và tình hình giá cả thị trường hiện nay trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh họ không đủ khả năng mua nhà ở, chỉ có thể thuê nhà.

Với tốc độ phát triển các khu công nghiệp và tình hình gia tăng lao động trong các khu công nghiệp như hiện nay dự kiến đến năm 2010 tổng số công nhân làm việc trong các khu công nghiệp tập trung ở Bắc Ninh khoảng 30. 000 người nếu ước tính 50% trong số đó có nhu cầu thuê nhà với diện tích tối thiểu 10m2 cho một công nhân, thì tổng diện tích dự kiến nhà cho người lao động thuê tại các khu công nghiệp tập trung tại Bắc Ninh là 15. 000m2 tương đương với 3. 750 căn hộ có diện tích 40m2/căn hộ. Đây là vấn đề hết sức khó khăn được đặt gia đối với các khu công nghiệp Bắc Ninh.

-Vấn đề nhà ở cho người lao động trong các khu công nghiệp.

Hiện nay, khi quy hoạch các khu công nghiệp Bắc Ninh có chủ trương đồng thời cho quy hoạch khu chung cư, dịch vụ hoặc khu đô thị mới phục vụ khu công nghiệp cụ thể: (KCN Tiên Sơn có 28 ha, KCN Quế Võ 120 ha, KCN Yên phong 200 ha làm khu đô thị). Song việc triển khai xây dựng các khu đô thị rất chậm, hiện tại chỉ có khu công nghiệp Tiên Sơn đang triển khai xây dựng bao gồm khu nhà vườn, khu nhà liền kề, khu chung cư và các khu dịch vụ khác. Qua khảo sát khu đô thị Tiên Sơn về cơ bản không có người lao động thuê với nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân giá cho thuê căn hộ cao so với thu nhập của người lao động. Một căn hộ chung cư tại khu công nghiệp Tiên Sơn diện tích 24m2 giá từ 500. 000 đến 600. 000đ/ tháng. Trong khi giá thuê nhà tại các khu vực xung quanh KCN do người dân dựng lên bình quân 50. 000đ/người/tháng nhưng một thực trạng cho thấy:

- Nhà ở cho người lao động thuê là những dãy nhà, phòng trọ do người dân dựng lên một cách tự phát, tạm bợ. Hầu hết các phòng trọ có diện tích rộng khoảng từ10-15m2, cho 3-5 người ở. Mái lợp fibro-xi măng cao khoảng 2, 5-3m trời nắng thì như lò nung, trời mưa thì dột ẩm thấp, có những căn nhà không có giường chỉ có tấm phản trải ra nền nhà làm nơi ngủ nghỉ, điện nước sinh hoạt thiếu thốn không đảm bảo tiện nghi sinh hoạt tối thiểu, ở và đi lại chật hẹp, không hợp vệ sinh, giá cả và thời gian thuê không ổn định. Việc ở, sinh hoạt và đi lại trong các khu nhà này gây rất nhiều khó khăn và ảnh hưởng dến chất lượng làm việc và khả năng tái sản suất sức lao động của công nhân.

- Tốc độ phát triển các khu công nghiệp tỷ lệ thuận gia tăng lao động tại các khu vực nay, thì các khu nhà trọ tạm bợ trên cũng đang gia tăng rất mạnh. Song cũng không đáp ứng được nhu cầu thuê nhà với giá rẻ của công nhân mỗi khi có các doanh nghiệp mới đi vào hoạt động và tiếp tục tuyển dụng thêm lao động mới. Vì quỹ đất của các hộ dân quanh khu công nghiệp cũng có hạn, không thể xây thêm mãi được. Đây là một bài toán khó đối với các khu công nghiệp nói riêng, các cấp chính quyền tỉnh Bắc Ninh nói chung.

Từ các nguyên nhân do cung không đủ cầu, đã nẩy sinh mâu thuẫn chủ nhà cho thuê ép giá, nếp sống sinh hoạt của làng quê thay đổi, tệ nạn xã hội gia tăng, công nhân đến thuê nhà không đăng ký tạm chú với chính quyền địa phương nơi có khu công nghiệp dẫn đến khó kiểm soát. Sự va chạm giữa công nhân với thanh niên địa phương làm mất an ninh trật tự trong khu vực.

- Tiền thuê nhà luôn là gánh nặng đối với công nhân trong KCN nhất là lao động trẻ ngoài tỉnh. Với mức thu nhập nói trên họ chỉ có thể dành ra 10-15% để thuê nhà. Để có việc làm, có thu nhập đảm bảo cho các chi phí khác cho cuộc sống và còn lại một phần tiết kiệm, buộc họ phải chấp nhận ở tại các căn nhà tồi tàn, tạm bợ thiếu điều kiện sống tối thiểu, thiếu thông tin, không có sách, báo, ti vi, thiếu cả thời gian nghỉ ngơi bởi vì thơi gian làm việc của các doanh nghiệp bình quân từ10-12h/ca trừ các đơn vị làm theo giờ hành chính.

Có thể nói, thị trường nhà ở cho công nhân trong các khu công nghiệp đang bị thả nổi, do cầu đang gia tăng mà cung không đáp ứng đủ cả số lượng và chất lượng. Nếu tình trạng trên cứ để kéo dài không sớm được cải thiện rất có thể gây nên những vẫn đề phức tạp gây mất an ninh trật tự tại các KCN và xung quanh KCN, làm giảm uy tín môi trường đầu tư đối với các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Giải quyết nhà ở cho người lao động nói trung, công nhân trong các khu công nghiệp nói riêng là một trong những nhiệm vụ được Đảng và nhà nước quan tâm. Ngày 29 tháng 11 năm 2005Quốc hội khoá XI biểu quyết thông qua Luật nhà ở và có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2006 trong đó đã quy định công nhân trong các khu công nghiệp có thu nhập thấp là một trong những đối tượng được ưu tiên thuê, mua nhà ở xã hội. Đây là một chính sách quan trọng để hầu hết người có thu nhập thấp và khó khăn về nhà ở có điều kiện cải thiện chỗ ở. Tuy vậy, để chính sách áp dụng vào thực tiễn là cả một vấn đề, mặt khác các chủ đầu tư của các khu đô thị họ tập trung đầu tư xây dựng các khu nhà vườn, biệt thự, nhà liền kề để bán và cho thuê đối tượng là những người có nhiều tiền, Còn các khu chung cư cao tầng cho thuê giá rẻ chủ đầu tư ít nhằm tới, mục đích của doanh nghiệp là thu lợi nhuận tối đa. Hơn nữa trong giai đoạn hiện nay nước ta đang thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, việc giải quyết vấn đề nhà ở cũng phải tính đến yếu tố thị trường. Nhưng với nhà ở cho công nhân nhất là công nhân trong các khu công nghiệp ngoài yếu tố thị trường cần kết hợp nhiều yếu tố khác. Trong đó vấn đề xã hội đảm bảo quyền lợi cho người lao động phải được đồng thời quan tâm giải quyết theo các hướng sau:

Một là, khi quy hoạch xây dựng KCN đồng thời quy hoạch khu chung cư dịch vụ tương ứng. Hình thức đầu tư khuyến khích các thành phần tham ra, do hiệu quả đầu tư dự án xây nhà cho công nhân rất thấp do vậy, trước mắt cần sử dụng một phần ngân sách nhà nước đặt hàng các doanh nghiệp xây nhà cho công nhân thuê theo quy đinh của tỉnh.

Hai là, khuyến khích các hộ cá thể lân cận KCNdành quỹ đất của gia đình xây nhà cho công nhân thuê theo quy hoạch, mẫu đảm bảo tiêu chuẩn của tỉnh quy định đảm bảo hài hoà lợi ích, các hộ cho thuê tăng thu nhập và người lao động thuê nhà với giá hợp lý.

Ba là, tỉnh hỗ trợ một phần kinh phí cho xây dựng kết cấu hạ tầng tại các khu vực xây dựng nhà ở cho công nhân làm giảm giá nhà cho thuê của công nhân đối với chủ đầu tư.

Bốn là, cần có chính sách ưu đãi về đất đai, ưu đãi về tài chính đối với các dự án phát triển nhà ở cho người lao động trong KCN.

Tóm lại, để các KCN Bắc Ninh phát triển bền vững, là địa chỉ hấp dẫn của các nhà đầu tư, chúng ta phải tiếp tục đổi mới hơn nữa về quản lý nhà nước đối với các KCN, hoàn thiện các cơ chế chính sách phát triển KCN, phát triển đồng bộ KCN gắn với khu đô thị, dịch vụ trong đó vấn đề nhà ở cho công nhân trong KCN là vấn đề cấp thiết, các cấp các ngành cần quan tâm. /.

                                                  Bắc Ninh, ngày 21 tháng 3 năm 2007

                                                                    Bùi Hoàng Mai